نرخ بهره برداری از ظرفیت به عنوان یکی از عوامل اساسی در بهره‌وری و سودآوری شرکت‌ها مطرح می‌شود. در اینجا، به توضیح مفهوم نرخ بهره برداری از ظرفیت پرداخته شده و نقش آن در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی تبیین می‌شود.
تأمین بهره‌وری مطلوب از ظرفیت‌ها و منابع یکی از چالش‌های اساسی در حوزه حسابداری و تولیدات صنعتی است. نرخ بهره برداری از ظرفیت به عنوان یک شاخص مهم در ارزیابی عملکرد شرکت‌ها و مقایسه تولیدات صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در اینجا، به تعریف این مفهوم پرداخته و به بررسی اهمیت آن در بهره‌وری و سودآوری تولیدات صنعتی پرداخته می‌شود.

تعریف واژه‌ها و نکات کلیدی

• نرخ بهره برداری از ظرفیت : نرخ بهره‌برداری از ظرفیت^۱، خروجی واقعی یک اقتصاد، شرکت یا سازمان را نسبت به خروجی بالقوه آن، اندازه‌گیری می‌کند. در واقع نرخ بهره‌برداری از ظرفیت یک شرکت یا یک اقتصاد ملی، بدین منظور اندازه‌گیری می‌شود که مشخص کند چقدر آن سازمان یا اقتصاد، به پتانسیل خود نزدیک است.
• شاخص تولید صنعتی : شاخص تولید صنعتی^۲ یک شاخص اقتصادی ماهانه است که خروجی واقعی را در صنایع تولیدی، معادن، برق و گاز، نسبت به سال پایه اندازه‌گیری می‌کند.

نرخ بهره‌برداری از ظرفیت می‌تواند به عنوان سیگنالی برای تورم قریب‌الوقوع در نظر گرفته شود، اما دشواری ذاتی اندازه‌گیری ظرفیت صنعتی نشان می‌دهد که این معیار نباید به طور انحصاری برای پیش‌بینی رفتار بازار مورد اتکا قرار گیرد و نیاز است که به دنبال نشانه‌های تورم تاییدکننده قیمت کالاها و تحویل فروشنده بود.

کاربرد نرخ بهره برداری از ظرفیت

در واقع نرخ بهره‌برداری از ظرفیت، درصد خروجی بالقوه یک سازمان را که واقعاً محقق می‌شود، اندازه‌گیری می‌کند. این نکته را باید در نظر داشت که بهره‌برداری از ظرفیت بیشتر مربوط به صنایعی است که محصولات فیزیکی تولید می‌کنند تا خدمات. 

مدیران کسب‌وکار از این نرخ استفاده می‌کنند تا تصمیم بگیرند که بدون هزینه سرمایه‌گذاری در تجهیزات جدید چه مقدار تولید می‌تواند افزایش یابد.
نرخ بهره برداری از ظرفیت به شرکت‌ها امکان می‌دهد تا میزان بهره‌وری از منابع خود را ارزیابی کنند و بهبودهای لازم را در فرآیندهای تولیدی ایجاد کنند. این مفهوم به مدیران کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری‌های بهینه در زمینه افزایش کارایی و کاهش هدررفت‌ها انجام دهند.

اهمیت نرخ بهره برداری از ظرفیت در حسابداری

نرخ بهره‌برداری از ظرفیت، یک معیار کلیدی برای یک کسب‌وکار یا اقتصاد کشور است. این نرخ، نمایانگر ضعف درون سازمان در یک نقطه زمانی معین است.

یک شرکت که نرخ بهره‌برداری از ظرفیت زیر ۱۰۰ درصد داشته باشد، حداقل از نظر تئوری، می‌تواند بدون متحمل شدن هزینه‌های سنگین مازاد مربوط به خرید تجهیزات و دارایی‌های جدید، تولیدات خود را افزایش دهد. همچنین یک اقتصاد ملی با نرخ کمتر از ۱۰۰ درصد، به بخش‌هایی اشاره دارد که بدون اختلال یا هزینه‌های سنگین، می‌تواند سطوح تولید در آنها افزایش پیدا کند.

مفهوم بهره‌برداری از ظرفیت، برای تولیدات فیزیکی و کالاها که اندازه‌گیری آنها راحت‌تر است، بیشترین کاربرد را دارد.

مزایا و معایب نرخ بهره برداری از ظرفیت در حسابداری

به منظور ارائه مزایا و معایب نرخ بهره برداری از ظرفیت در حسابداری به صورت مقایسه‌ای، می‌توان از یک جدول استفاده کرد:

مزایا	معایب
بهبود بهره‌وری و کارایی	افزایش هزینه‌های تولید به دلیل بهره‌برداری بالا
کاهش هدررفت‌ها و ضایعات	ممکن است منجر به زیان مالی شود
افزایش تولید با تثبیت منابع	ممکن است باعث فرسودگی و خستگی کارگران شود
افزایش سودآوری شرکت‌ها	نیاز به تجهیزات و فناوری پیشرفته تر
افزایش رقابت‌پذیری در بازار	ممکن است بهبود‌های دائمی به مدت زمان طولانی نیاز داشته باشد
بهبود شهرت و اعتبار شرکت	ممکن است مقاومت‌های سازمانی را ایجاد کند

در نهایت، تصمیم درباره استفاده از نرخ بهره برداری از ظرفیت در حسابداری باید با توجه به شرایط خاص هر شرکت و مزایا و معایب مورد نظر اتخاذ شود.

نحوه محاسبه نرخ بهره‌‌برداری از ظرفیت

۱۰۰ × (خروجی بالقوه / خروجی واقعی) = نرخ بهره‌برداری از ظرفیت^۳

• محاسبه نرخ بهره‌برداری از ظرفیت، به درجه‌ای که سازمان به پتانسیل کامل خود نزدیک شده است، اشاره می‌کند.
• مدیران کسب‌وکار، از این نرخ استفاده می‌کنند تا تصمیم بگیرند بدون هزینه سرمایه‌گذاری در تجهیزات جدید، چقدر می‌توانند تولیدات را افزایش دهند.
• اقتصاددانان یک کشور، برای بررسی عملکرد صنایع در محیط اقتصادی فعلی، از این نرخ استفاده می‌کنند.
• بهره‌برداری از ظرفیت، بیشتر مربوط به صنایعی است که تولیدات فیزیکی دارند، تا صنایع خدماتی.
• در آمریکا، شورای فدرال رزرو، نرخ بهره‌برداری از ظرفیت را در ۸۹ صنعت از جمله صنایع معدن، تولیدی و بخش رفاهی، بررسی می‌کند.

یک نرخ زیر ۱۰۰ درصد بدین معناست که عملکرد سازمان، کمتر از پتانسیل کامل خود است.

تاثیر نرخ بهره‌برداری بالا از ظرفیت بر چرخه کسب و کارها

بهره‌برداری از ظرفیت نهایی، با توجه به چرخه کسب‌وکار، نوسان می‌‌کند. شرکت‌ها حجم تولیدات خود را نسبت به تغییرات تقاضا، تنظیم می‌کنند. در زمان رکود با افزایش بیکاری، کاهش درآمد، کاهش اطمینان مصرف‌کننده و سرمایه‌گذاری‌ در کسب‌وکار، تقاضا به شدت کمتر می‌شود. بنابراین، بهره‌برداری از ظرفیت پایین، نشانه تقاضای ضعیف است. سیاست‌گذاران، این سیگنال را نشانه‌ای از نیاز به محرک‌های پولی و مالی در نظر می‌گیرند. در همین حال، سرمایه‌گذاران می‌توانند. آن را به‌عنوان نشانه‌ای از رکود در آینده و یا بسته به سیگنال‌های واشنگتن، به منزله نشانه‌ای از محرک‌های مالی پیش‌رو تعبیر کنند.

از سوی دیگر بهره‌برداری از ظرفیت بالا، برافروختگی اقتصاد را هشدار می‌دهد و نشان از ریسک افزایش قیمت‌ها و حباب دارایی‌ها دارد. سیاست‌گذاران، می‌توانند با افزایش نرخ بهره و ریاضت مالی، به این تهدیدها واکنش نشان دهند. از سوی دیگر آنها می‌توانند اجازه دهند که چرخه کسب‌وکار، مسیر خود را طی کند؛ که ممکن است به یک رکود احتمالی، منجر شود.

فدرال رزرو از دهه ۱۹۶۰، ارقام بهره‌برداری از ظرفیت را منتشر کرده است که شامل چرخه‌های اقتصادی متعددی می‌شود. در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل دهه ۱۹۷۰، سطوح بی‌سابقه‌ای نزدیک به ۹۰ درصد به دست آمد. عمیق‌ترین کاهش در سال های ۱۹۸۲ و ۲۰۰۹ رخ داد؛ زمانی که بهره‌برداری از ظرفیت به ترتیب به ۷۰.۹ درصد و ۶۶.۷ درصد کاهش یافت.

مثال ملموس در دنیای واقعی

نرخ بهره‌برداری از ظرفیت، توسط شرکت‌ها برای ارزیابی کارایی کنونی عملکرد آنها استفاده می‌شود، همچنین اطلاعاتی درباره ساختار هزینه کسب‌وکار در کوتاه‌مدت و بلندمدت ارائه می‌دهد؛ زیرا می‌توان مشخص کرد که با افزایش تولیدات، هزینه‌های کدام بخش‌ها بیشتر می‌شود.

برای مثال، فرض کنید که یک شرکت درحال حاضر ۱۰ هزار واحد از یک محصول را با قیمت ۵۰ سنت به ازای هر واحد، تولید می‌کند. مشخص می‌شود که این شرکت قابلیت تولید ۱۵ هزار واحد، بدون افزایش قیمت به بالاتر از ۵۰ سنت به ازای هر محصول را دارد. بنابراین این شرکت با یک نرخ بهره‌برداری از ظرفیت ۶۷ درصد (۱۰۰۰۰/۱۵۰۰۰) درحال فعالیت است.

در این مثال، مدیران این شرکت نتیجه می‌گیرند که بدون ریسک و سرمایه‌گذاری اضافی برای خرید تجهیزات جدید، می‌توانند تولیدات را به ۱۵ هزار واحد، افزایش دهند.

تاثیرات منفی نرخ بهره‌برداری بالا از ظرفیت

بهره‌برداری از ظرفیت پایین، یک نگرانی برای سیاست‌گذاران پولی و مالی به شمار می‌آید. در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶، چندین اقتصاد اروپایی شامل فرانسه و اسپانیا، درگیر تاثیرات بهره‌برداری از ظرفیت پایین بودند. علیرغم محرک‌های پولی که منجر به نرخ‌ بهره‌های پایین بی‌سابقه‌ای شد، برای دوره‌های طولانی تورم زیر سطوح مورد هدف باقی ماند و خطر کاهش تورم وجود داشت. بهره‌برداری از ظرفیت پایین و بیکاری بالا، چنان ضعفی در آن اقتصادها ایجاد کرد که واکنش قیمت‌ها به محرک‌های پولی، بسیار آهسته بود‌.

نرخ بهره‌برداری بالا از ظرفیت و افزایش سرمایه‌گذاری

وقتی نرخ بهره‌برداری از ظرفیت بالا باشد، سرمایه‌گذاری باید افزایش پیدا کند. این امر نشان می‌دهد که سازمان نسبت به منابعی که در اختیار دارد، از حداکثر عملکرد خود استفاده می‌کند. اگر مدیران شرکت، افزایش تقاضا در آینده را پیش‌بینی نکنند و بر آن اساس سرمایه‌گذاری نکنند، رقبا جای خالی عرضه را پر می‌کنند.

نتیجه‌گیری

نرخ بهره برداری از ظرفیت در حسابداری و تولیدات صنعتی نقش مهمی در بهبود عملکرد شرکت‌ها و افزایش بهره‌وری ایفا می‌کند. این موضوع تاثیر مستقیم در سودآوری و رقابت‌پذیری شرکت‌ها دارد. بررسی عوامل تأثیرگذار و بهره‌برداری اقتصادی از ظرفیت‌ها می‌تواند به مدیران کمک کند تا تصمیمات بهتری در مدیریت منابع خود اتخاذ کنند و بهره‌وری را افزایش دهند.

1. Capacity utilization ↩︎
2. industrial production index ↩︎
3. فرمول محاسبه نرخ بهره‌‌برداری از ظرفیت ↩︎