هزینه یابی سفارش کار و هزینه یابی مرحله ای:

هدف اصلی حسابداری صنعتی، تعیین هزینه های بکار رفته در تولید محصول می باشد. پس از انتخاب واحد اندازه گیری محصولات به منظور هزینه یابی باید نسبت به گردآوری و تسهیم هزینه ها به واحدهای تولید شده و مبنای هزینه های واقعی یا استاندارد تصمیم گیری شود.

در سیستم هزینه یابی واقعی یا تاریخی هزینه ها به ترتیب زمان وقوع گردآوری می شوند و فقط هزینه هایی که تحقق یافته و مستند به اسناد و مدارک قابل قبول باشد لحاظ می گردد. محاسبه بهای تمام شده تاریخی در این روش تا زمانی که عملیات ساخت به پایان نرسیده و یا خدمات ارائه نگردیده امکان پذیر نخواهد بود. در این سیستم اگر چه سفارشات و کالای در جریان ساخت دوایر تولیدی با مقدار واقعی هزینه های مواد مصرفی و کار مستقیم بدهکار می گردد ولی هزینه های سربار و  اکثر موارد بر اساس نرخ های از پیش تعیین شده، حساب ها منظور می گردد.

در هزینه یابی استاندارد پیش بینی کلیه هزینه ها قبل از شروع عملیات انجام شده و هزینه یابی با استفاده از استانداردها انجام می گردد. در این سیستم حساب هایی جهت گردآوری هزینه های واقعی در نظر گرفته می شود و هر گونه مغایرت بین این هزینه ها و هزینه های استاندارد در حساب انحرافات به ثبت می رسد. هزینه یابی در حسابداری صنعتی

سیستم های هزینه یابی واقعی( تاریخی) و هزینه یابی استاندارد می تواند همراه با روش های هزینه یابی مرحله ای یا سفارش کار مورد استفاده قرار گیرند.

هزینه یابی سفارش کار:

در سیستم هزینه یابی سفارش کار، بهای تمام شده هر سفارش بصورت جداگانه محاسبه می گردد. هزینه های تولید اعم  از مواد مستقیم، کار مستقیم و سربار کارخانه مربوط به سفارش در کارت هزینه سفارش خود ثبت گردیده و بر اساس اطلاعات این کارت قیمت تمام شده هر سفارش تعیین می گردد. این کارت به منزله حساب معین از زیر مجموعه حساب کالای در جریان سفارشات به کار می رود. مبالغ هزینه مندرج در برگ های درخواستی مواد و کارت های اوقات کار هر یک از سفارشات بطور روزانه و یا هفتگی با یکدیگر جمع و به کارت هزینه سفارش مربوط به خود منتقل می شوند.

هزینه یابی مرحله ای:

هزینه یابی مرحله ای در مواردی بکار گرفته می شود که مراحل ساخت بصورت مداوم و پیوسته بوده یا واحد تجاری انبوهی از یک یا  چند کالا را تولید نماید و همچنین برای اندازه گیری و گزارش قیمت تمام شده محصولات مشابهی که تولید آنها در یک سری عملیات تولیدی یکنواختی بصورت انبوه پیوسته صورت می گیرد مورد استفاده واقع می گردد. در این سیستم تاکید اصلی بر روی دایره یا مرکز هزینه می باشد. در هر دایره، عملیات تولیدی مختلفی صورت می گیرد و یک واحد محصول از دو یا چند دایره یا مرکز هزینه عبور می مند تا به انبار کالای ساخته شده برسد. در این سیستم هزینه های تولید اعم از مواد مستقیم، کار مستقیم و سربار کارخانه هر دایره، حساب موجودی کالای در جریان ساخت همان دایره منظور می شود.

گزارش تولید:

کلیه هزینه های قابل تسهیم به هر دایره، در گزارش هزینه تولید آن دایره به ثبت می رسد. گزارش هزینه تولید بعنوان آسان ترین وسیله برای ارائه و انتقال هزینه های انباشته طی ماه بکار می رود. گزارشاتی که فقط حاوی حجم هزینه های مواد، دستمزد و سربار کارخانه باشد نمی تواند به عنوان ابزاری مفید جهت کنترل هزینه ها تلقی گردد بلکه این جزئیات است که می تواند کنترل هزینه ها را به نحو موثری ممکن سازد. این گزارش شامل ۴ قسمت می باشد:

• جدول مقداری تولید: این جدول کلیه مقادیر دریافتی از واحدهای قبل و کلیه مقادیر انتقالی به دوره بعد را بررسی و نشان می دهد.
• جدول معادل آحاد تکمیل شده: معادل آحاد یعنی آنکه اگر بر مبنای هزینه های انجام شده به نحوی عمل می شد که هیچ گونه کالای در جریان ساخت وجود نمی داشت کلاً چند واحد به صورت صد در صد تکمیل قابل تولید بود.
• جدول هزینه تولید: در این جدول هزینه های انجام شده در هر دایره و بهای هر واحد کالای تکمیل را ارائه و بررسی می نماید.
• جدول تخصیص هزینه تولید: با استفاده از این جدول هزینه تولید به کالاهای تکمیل شده، کالای در جریان پایان مواد و ضایعات تخصیص داده می شود.

انواع گزارش تولید

• روش میانگین: یکی از روشهای سیستم هزینه یابی مرحله ای روش میانگین موزون می باشد. در این روش بهای تمام شده هر واحد بر اساس متوسط تمامی هزینه های مرحله بدست می آید بدون توجه به اینکه این هزینه ها چه زمانی تحقق پیدا کرده است. بعبارت دیگر هزینه های دوره جاری، هزینه های کالای در جریان ساخت اول دوره جمع می شود تا بعد از تقسیم نمودن بر معادل آحاد تکمیل شده، بهای تمام شده هر واحد و نهایتاً بهای تمام شده واحدهای تکمیل شده و واحدهای در جریان ساخت دوره تعیین شود. استفاده از این روش زمانی امکان پذیر است که بهای تمام شده کالای در جریان اول دوره بر حسب مواد، دستمزد و سربار مشخص باشد.
• روش اولین صادره از اولین وارده: در این روش فرض بر این است که گردش هماهنگ و متناسب به گردش فیزیکی محصولات روی خط تولید کارگاههاست، بدین معنی که در یک دوره معین و یک دایره مشخص از مراحل تولید واحدهایی که زودتر از بقیه وارد خط تولید شده اند زودتر از بقیه نیز تکمیل می شوند. این روش باعث می شود بهای تمام شده جداگانه ای برای هر واحد تکمیل شده کالاهای در جریان ساخت اول دوره و واحدهایی که تولید آنها طی دوره شروع شده و در همان دوره نیز تکمیل می گردند ایجاد شود. این روش نیز زمانی که درصد تکمیل مواد، دستمزد و سربار کالای در جریان ساخت اول دوره مشخص باشد امکان پذیر است.

ضایعات:

واحدهایی از محصول را که به دلایل مختلف به عنوان واحدهای سالم مورد پذیرش واقع شده اند از جمله بعلت دارا نبودن استاندارد تولید را ضایعات می نامند. این ضایعات یا از عملیات کنار گذاشته می شوند و یا به ارزش قراضه فروخته می شوند. ضایعات را از لحاظ ماهیت می توان به ضایعات عادی و غیرعادی طبقه بندی نمود.

ضایعاتی که انتظار می رود در شرایط عادی و موثر تولید بوجود آمده و قابل کنترل نمی باشند را ضایعات عادی می نامند. این ضایعات غیرقابل اجتناب بوده و جلوگیری از بروز آنها غیرممکن می نماید. در حقیقت ضایعات عادی قابل پیش بینی بوده ولی غیرقابل پیشگیری می باشند.

در محاسبات مربوط به معادل آحاد تکمیل شده ضایعات عادی و غیرعادی با توجه به درجه تکمیل آنها در نظر گرفته می شود بطور کلی ضایعات عادی اگر در انتهای عملیات ایجاد شده شود در جدول معادل آحاد منظور می شود تا هزینه آن بر روی محصولات تکمیل شده سرشکن گردد و اگر در ابتدا یا در طی عملیات حادث گردد برای اینکه هزینه آن بر روی محصولات در جریان آخر دوره و تکمیل شده سرشکن گردد در جدول معادل آحاد منظور نمی گردد. به طور کلی می توان گفت ضایعات عادی فقط به موجودی هایی که از نقطه بازرسی که همان نقطه ای است که ضایعات حادث گردیده گذشته باشد تعلق می گیرد.  بطور مثال اگر بازرسی محصول در نقطه ۸۰ درصد تکمیل عملیات تولیدی صورت پذیرد و موجودی در جریان پایان دوره ۹۰ درصد تکمیل باشد قیمت تمام شده ضایعات بین واحدهای تکمیل شده و در جریان ساخت پایان دوره تسهیم می گردد یعنی ضایعات عادی در جدول معادل آحاد منظور نمی گردد. ضایعات غیرعادی چه در انتهای عملیات و چه در ابتدای عملیات و در طی عملیات صورت می پذیرد بطور کامل در معادل آحاد منظور می گردد و بعنوان هزینه دوره در نظر گرفته می شود در حالی که هزینه ضایعات عادی مانند هزینه تولیدی به واحدها تخصیص می یابد.

باید توجه داشت که قیمت تمام شده ضایعات در واحدهای معیوب غیر عادی به حساب سود و زیان منظور می‌گردد و فقط قیمت تمام شده ضایعات و واحدهای معیوب عادی در محاسبه قیمت تمام شده کالا در نظر گرفته می‌شود.

تفاوت های ضایعات، زایدات و افت در حسابداری صنعتی و روش های بر خورد با آنها چیست؟

ضایعات محصول:

به واحدهایی گفته می شود که با استاندارد تولید محصول مطابقت نداشته و از عملیات (فرایند) تولید کنار گذاشته یا به ارزش قراضه فروخته می شوند.ضایعات محصول ممکن است دور ریخته شوند و یا بعنوان بخشی از مواد اولیه تولید همان محصول یا سایر محصولات مورد استفاده قرار گیرند.آن مقدار/تعداد از ضایعات محصول که انتظار می رود در شرایط عادی و موثر تولید بوجود آیند و قابل کنترل نیستند، ضایعات عادی محصول محسوب می شوند. به آن مقدار/تعداد از ضایعات محصول که بیش از مقدار/تعداد ضایعات عادی محصول است، ضایعات غیر عادی محصول گفته می شود. زیرا انتظار وقوع آنها وجود نداشته و قابل کنترل می باشند.

از بابت قیمت تمام شده ضایعات عادی محصول، ثبت حسابداری انجام نمی شود. زیرا قیمت تمام شده ضایعات عادی محصول پس از کسر ارزش قراضه آنها، بین واحدهای سالم(تکمیل شده و در جریان ساخت) تسهیم می شود.این تسهیم می تواند از طریق در نظر نگرفتن تعداد ضایعات عادی محصول در محاسبات مقداری تولید(تسهیم نامریی) و یا از طریق محاسبه قیمت تمام شده ضایعات عادی محصول و سپس تسهیم آن بین واحدهای سالم، صورت گیرد.

قیمت تمام شده ضایعات غیر عادی محصول پس از کسر ارزش قراضه آنها،به حساب زیان ناشی از ضایعات غیر عادی محصول منظور می شود.

زایدات:

به آنها ضایعات مواد اولیه،دور ریز و یا دم قیچی(در مورد بقایای برش ورقهای آهنی) نیز گفته می شود.اینگونه ضایعات در نتیجه پردازش مواد اولیه جهت تولید محصول بوجود می آیند و مجددا جهت همان مقصود قابل استفاده نیستند.مانند:قطعات نامنظم باقی مانده در تولید میز و صندلی و یا بقایای برش ورقهای آهنی .  قیمت تمام شده ضایعات مواد اولیه بخشی از بهای مواد اولیه مستقیم در ساخت محصول بوده و به صورت جداگانه شناسایی نمی شود.اما در مورد ارزش فروش ضایعات مواد اولیه : ۱- در روش هزینه یابی نرمال(استفاده از نرخ از پیش تعیین شده سربار) و در صورتیکه ارزش فروش ضایعات مواد اولیه در محاسبه نرخ از پیش تعیین شده سربار کارخانه لحاظ شده باشد، خالص درآمد حاصل از فروش ضایعات مواد به بستانکار سربار کارخانه منظور می شود. ۲- در غیر اینصورت،خالص درآمد حاصل از فروش ضایعات مواد به بستانکار موجودی در جریان ساخت (کاهش در مواد اولیه مستقیم) منظور می گردد.  ۳- در صورت کم اهمیت بودن به حساب سایر درآمدهای عملیاتی نیز می توان منظور نمود.

افت: نوعی ضایعات مواد اولیه است که در اثر آبرفتگی،تبخیر و یا نشتی بوجود می آید و معمولا غیر قابل اجتناب و عادی بوده و بصورت جداگانه شناسایی نمی شود.

هزینه یابی استاندارد:

هزینه یابی استاندارد، هزینه های از پیش برآورد شده را می گویند که دقیقاً تعیین می کند هزینه تولید واحد محصول باید چه میزان باشد. هزینه های استاندارد با مطالعه علمی کلیه عوامل و مشخصات مربوط به تولید از جمله نرخ دستمزد، اندازه گیری میزان کار تولیدی برحسب زمان، بررسی فنی تجهیزات و ماشین آلات و نحوه استفاده از آنها و آزمایش دقیق مقدار و نوع مواد مصرفی تعیین می شود. هزینه های استاندارد مقیاس هایی می باشند که با اصول علمی احتساب شده اند و در عمل سعی می شود هزینه های واقعی به آنها نزدیک شود. به این ترتیب می توان گفت که هزینه یابی استاندارد روشی برای تعیین هزینه هاست که طبق آن آماری که دربرگیرنده اطلاعات زیر است تهیه می شود.

الف- هزینه استاندارد هزینه یابی در حسابداری صنعتی

ب- هزینه واقعی

ج- تفاوت بین هزینه استاندارد و هزینه واقعی که آن را فعالیت یا انحراف از استاندارد می نامند.

تعیین استانداردهای هزینه

برای تعیین استانداردهای هزینه در آغاز لازم است استانداردهای فعالیت، مصرف مواد خام، قیمت های واحد مواد و دستمزد و بسیاری از عوامل دیگر در نظر گرفته شود. استانداردهای هزینه برای هریک از عوامل هزینه زیر باید جداگانه تعیین گردد.

الف- مواد خام( مستقیم)  ب- دستمزد مستقیم  ج- سربار متغیر  د- سربار ثابت

هزینه یابی جذبی و مستقیم

دو تفکر در حسابداری مدیریت مطرح است که یکی را روش جذبی( کامل) و دیگری را روش مستقیم( متغیر) می گویند. این دو تفکر و دیدگاه، در مورد تعیین بهای تمام شده محصول می باشد در تفکر جذبی بهای تمام شده محصول را کلیه هزینه های تولید تشکیل می دهد. بدون توجه به اینکه هزینه های تولید ثابت هستند یا متغیر. هزینه یابی در حسابداری صنعتی

بنابراین بر اساس روش جذبی( کامل) بهای تمام شده محصول را هزینه های ساخت( مواد مستقیم، دستمزد مستقیم و سربار ساخت) تشکیل می دهد که این هزینه های ساخت، مواد مستقیم و دستمزد مستقیم معمولاً متغیر و سربار ساخت یک هزینه نیمه متغیر است یعنی بخشی از آن ثابت و بخش دیگر آن متغیر است. نام گذاری این روش بعنوان روش جذبی بدین دلیل است که سربار ثابت ساخت جذب بهای تمام شده محصول می شود و نام گذاری آن به عنوان روش کامل از این جهت است که هزینه های تولیدی به طور کامل در بهای تمام شده محصول گنجانده می شود. این روش برای گزارشگری مالی روش پذیرفته شده ای به حساب می آید و به همین دلیل هر آنچه تا به حال بحث شد بر اساس همین روش بوده است.

در مقابل در هزینه یابی مستقیم بهای تمام شده تولید را فقط آن دسته از هزینه های تولید تشکیل می دهد که با افزایش سطح تولید، افزایش و با کاهش سطح تولید کاهش می یابند( متغیر هستند) بنابراین در این روش بهای تمام شده محصول متشکل از مواد مستقیم، دستمزد مستقیم و سربار متغیر ساخت است. یعنی سربار ثابت ساخت به عنوان بهای تمام شده محصول مدنظر قرار نمی گیرد. اصولاً در این روش سربار ثابت را نه به عنوان هزینه تولید بلکه به عنوان هزینه دوره در نظر می گیرند. این روش برای گزارشگری داخلی مورد استفاده قرار می گیرد و در حسابداری مدیریت جایگاه ویژه ای دارد اما برای گزارشگری مالی روش پذیرفته شده ای نیست.

محصول فرعی: هزینه یابی در حسابداری صنعتی

اکنون به حالتی می‌پردازیم که از یک فرآیند تولیدی بیشتر از یک نوع محصول به دست آید. در چنین حالتی محصولات را مشترک (اصلی) یا فرعی می‌نامند عمدتاً طبقه بندی محصولات به عنوان مشترک یا فرعی بستگی به کل ارزش فروش آنها دارد. محصولات مشترک دارای ارزش فروش قابل توجهی می‌باشند که به طور همزمان از مواد خام مشترکی و در یک فرآیند تولیدی مشترک تولید می‌شوند. محصولات فرعی همزمان با محصولات مشترک تولید شده و در مقایسه با محصولات مشترک دارای ارزش فروش کمتری می‌باشند.

نکته: روشهای هزینه یابی محصولات مشترک و فرعی سیستم هزینـــه‌یابی جــداگانه‌ای را تشکیل نمی‌دهند بلکه معمــولاً، قسمتی از سیــستم هزینه‌یابی مرحله‌ای می‌باشند.

به منظور تعیین قیمت تمام شده کالای در جریان ساخت پایان دوره‌، موجودی کالای ساخته شده و قیمت تمام شده کالای فروش رفته، هزینه‌های مشترک را باید بین محصولات مشترک تسهیم نمود. اصولاً، برای تسهیم هزینه‌های مشترک یکی از سه روش زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

• ۱-روش ارزش فروش ۲- روش خالص ارزش باز یافتنی ۳- روش مقدار فیزیکی

طرفداران روش ارزش فروش معتقدند که در اکثر موارد رابطه مستقیمی بین قیمت تمام شده و ارزش فروش وجود دارد. استفاده از این روش زمانی می‌تواند مناسب باشد که محصولات مشترک در نقطه تفکیک قابل فروش باشند ولی اگر محصولات مشترک در نقطه تفکیک قابل فروش نباشد، باید بعد از نقطه تفکیک ارزش باز یافتنی، از عملیات تولیدی بیشتری بر روی آنها صورت گیرد تا قابل فروش شوند. زمانیکه قیمت فروش محصولات در نقطه تفکیک مشخصی نباشد، هزینه‌های مشترک بر مبنای خالص ارزش بازیافتنی آنها در نقطه تفکیک (ارزش تقریبی فروش در نقطه تفکیک) تسهیم می‌گردد. در روش خالص ارزش فروش نهایی محصولات، کلیه هزینه‌های قابل تفکیک (هزینه‌های بعد از نقطه تفکیک) کسر می‌گردد، تا خالص ارزش بازیافتنی در نقطه تفکیک به دست آید. هزینه یابی در حسابداری صنعتی

استفاده از روش مقدار فیزیکی زمانی می‌تواند مناسب باشد که محصولات مشترک صرفاً در اندازه با هم متفاوت باشند. در این روش، کلیه محصولات مشترک را باید بر حسب یک واحد اندازه‌گیری (تن، لیتر، …) بیان نمود.

اگر ارزش فروش محصولات مشترک باهم تفاوت زیادی داشته باشند، استفاده از این روش نمی‌تواند مناسب باشد. در این روش، قیمت تمام شده یک واحد هزینه‌های مشترک برای کلیه محصولات یکسان می‌باشد.

دو روش برای حسابداری محصولات فرعی وجود دارد:

• کاهش خالص ارزش باز یافتنی محصول فرعی از هزینه‌های مشترک.
• منظور نمودن ارزش فروش محصول فرعی به حساب درآمد.

در روش اول خالص ارزش بازیافتنی (ارزش فروش منهای هزینه‌های قابل تفکیک) محصول فرعی از هزینه‌های مشترک کسر گردیده و به حساب موجودی محصول فرعی منظور می‌گردد. سپس، هزینه‌های مشترک تعدیل شده (هزینه‌های مشترک منهای خالص ارزش بازیافتنی محصول فرعی) بین محصولات مشترک تسهیم می‌گردد.

در روش دوم مبلغ حاصل از فروش محصولات فرعی به حساب سایر درآمدها منظور می‌شود. زمانی می‌توان از این روش استفاده نمود که محصولات فرعی در نقطه تفکیک قابل فروش باشند و ارزش فروش آنها کم اهمیت‌ باشد. در این روش، در زمان تولید محصول فرعی هیچ ثبت حسابداری صورت نمی‌گیرد. در هنگام فروش محصول فرعی، ارزش فروش آن به حساب سایر درآمدها منظور می‌شود.

هزینه سربار جذب نشده هزینه یابی در حسابداری صنعتی

سربار جذب نشده در تولید به هزینه های سرباری گفته می شود که شرکت متحمل شده لیکن این هزینه ها در تولید جذب نشده اند. به عنوان مثال این هزینه ها می تواند ناشی از توقف تولید باشد.

هزینه سربار جذب نشده و کلا” هزینه های جذب نشده در تولید، جزو بهای تمام شده کالای فروش رفته محسوب نمی شوند، بلکه جزو سایر هزینه های عملیاتی می باشند.

سربار جذب نشده در تولید فقط مربوط به سربار ثابت می باشد و سربار متغیر جزو آن نمی باشد.

توضیح دیگر اینکه سربار جذب نشده در تولید مربوط به مقدار ظرفیت استفاده نشده شرکت می باشد، یعنی:

× = ظرفیت نرمال ÷ مقدار تولید واقعی

در اینجا ×، بر حسب درصد می باشد و بر اساس این درصد، سربار جذب نشده در تولید محاسبه می شود. ظرفیت نرمال نیز = ۷۵% الی ۸۵% ظرفیت اسمی

در عمل شرکتها با به دست آوردن این درصد (×)،کل هزینه های سربار را در این درصد ضرب نموده ( هزینه های ثابت ومتغیر سربار را تفکیک نمی کنند) آن را به عنوان سربار جذب نشده درتولید قلمداد می کنند.

ظرفیت نرمال (معمول یا عملی) در واقع ظرفیت اسمی پس از در نظر گرفتن محدودیتهایی که ممکن است در تولید به وجود ببایید، مثل خرابی ماشین آلات وغیره… است.

معمولا” شرکتها ظرفیت نرمال را عددی بین ۷۵% تا ۸۵% ظرفیت اسمی می دانند. این رقم با توجه به استاندارد حسابداری به شرح زیر تعیین می شود: هزینه یابی در حسابداری صنعتی

جهت تعیین سطح معمول فعالیت واحد تجاری عوامل زیر را باید درنظر داشت:

الف .میزان تولید مورد نظر طراحان دستگاههای تولیدی و مدیریت واحد تجاری، تحت شرایط کار حاکم در طول سال (مثلاً یک نوبتکاری یا دونوبتکاری)

ب.بودجه سطح فعالیت سال تحت بررسی و سال بعد از آن، و

ج.سطحی از تولید که واحد تجاری در سال تحت بررسی و نیز در سالهای گذشته عملاً به آن دست یافته است.

نتیجه گیری

در این مقاله با انواع هزینه یابی و ضایعات بهای تمام شده و نحوه عکس العمل حسابداری آن آشنا شدیم. با به انتها رسیدن این مطلب، شما بینندگان عزیز می توانید برای مشاهده و خواندن دیگر مقالات در این زمینه به صفحه مقالات مراجعه کنید. و همچنین با  بهای تمام شده کالای فروش رفته در صورتهای مالی برخی شرکتها در ادامه مطالب بعدی بیشتر توضیح داده خواهد شد باما همراه باشید.