اوراق بهادار چیست؟

اصطلاح “اوراق” به یک ابزار مالی قابل تعویض و قابل معامله اشاره دارد که دارای نوعی ارزش پولی است. این اوراق را می‌تواند نشان دهنده مالکیت یک شرکت به شکل سهام، رابطه طلبکار با یک نهاد دولتی یا شرکتی باشد که با مالکیت اوراق قرضه آن واحد تجاری نمایندگی می‌شود. یا حقوق مالکیت که توسط یک گزینه نشان داده شده است.

این اوراق ابزارهای مالی قابل تعویض و قابل معامله هستند که برای افزایش سرمایه در بازارهای دولتی و خصوصی استفاده می شوند.

اوراق بهادار (Securities) هر نوع ورقه یا مستندی است که متضمن حقوق مالی قابل نقل‌و‌انتقال برای مالک آن باشد. به‌بیان‌دیگر اوراق بهادار نوعی ابزار مالی با قابلیت نقل‌و‌‌انتقال است. این اوراق از هر نوع آن شامل سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه، اوراق مشارکت، مشتقات، اختیار معامله، قرارداد آتی و صکوک که باشد، نوعی ارزش مالی را برای مالک آن به‌همراه دارد.

انواع اوراق بهادار

این اوراق را می توان به طور کلی به دو نوع مجزا تقسیم کرد: سهام و بدهی. با این حال، برخی از اوراق بهادار ترکیبی عناصر هر دو سهام و بدهی را ترکیب می کنند.
اساساً سه نوع اوراق بهادار وجود دارد: سهام – که حقوق مالکیت را برای دارندگان فراهم می کند. بدهی – اساساً وام هایی که با پرداخت های دوره ای بازپرداخت می شوند. و ترکیبی – که جنبه های بدهی و حقوق صاحبان سهام را ترکیب می کنند.

به طور کلی اوراق بهادار به سه دسته اصلی تقسیم می شود که این دسته ها هر کدام زیر مجموعه های خود را نیز دارند.

۱. اوراق صاحبان سهام

۲. اوراق بدهی

۳. اوراق مشتقه

اوراق صاحبان سهام (حقوق صاحبان سهام)

اوراق حقوق صاحبان سهام نشان دهنده سود مالکیت سهامداران در یک واحد تجاری (یک شرکت، مشارکت یا تراست) است که به شکل سهام سرمایه محقق می شود که شامل سهام سهام عادی و ممتاز است.

دارندگان اوراق حقوق صاحبان سهام معمولاً حق پرداخت‌های منظم را ندارند – اگرچه این اوراق سهام غالباً سود سهام پرداخت می‌کنند – اما آنها می‌توانند از سود سرمایه در هنگام فروش اوراق بهادار سود ببرند (با فرض اینکه ارزش آنها افزایش یافته است).

اوراق سهام به دارنده این حق را می دهد که از طریق حق رای، برخی از کنترل های شرکت را به تناسب داشته باشد. در مورد ورشکستگی، آنها تنها پس از پرداخت تمام تعهدات به طلبکاران، در سود باقیمانده سهیم هستند. آنها گاهی اوقات به عنوان پرداخت در نوع ارائه می شوند.

هرگاه شرکتی سرمایه خود را به بخش های مساوی تقسیم کند و آن را به عنوان سهام شرکت برای فروش بگذارد شما با خرید هر سهم از این مجموعه سهام، سهامدار آن شرکت خواهید شد. به همان اندازه که سهام یک شرکت را خریده باشید دارای حقوق صاحبان سهام هستید و در شرکت مورد نظر مالکیت خواهید داشت. شما قانونا در آن شرکت حقوق و حقوقی دارید.

انواع سهام

سهام نیز خود به دسته های مختلفی تقسیم می شوند و معیارهای متفاوتی برای دسته بندی سهام وجود دارد:

• سهام عادی
• سهام ممتاز (ترکیبی)

سهام عادی یکی از متداول ترین انواع اوراق بهادار است. این نوع سهام معمولا در بورس این اوراق مورد معامله قرار می گیرد و دارای دو نوع ارزش بازاری و ارزش اسمی است. ارزش اسمی سهام در ایران ۱۰۰ تومان است، اما ارزش بازاری آن بر اساس میزان عرضه و تقاضا مشخص می شود. نکته مهم و قابل توجه در مورد سهام عادی این است که بابت خرید سهام عادی سود ثابت کسب نمی کنید.

اوراق بدهی

اوراق بدهی یا همان اوراق قرضه راهی برای تامین مالی پروژه های در دست اجراست. نبود منابع مالی کافی مشکلی است که بسیاری از پروژه ها ممکن است با آن روبرو شوند. این روش به دلیل اینکه روشی ساده در تامین مالی محسوب می شود و هزینه بسیار کمی نسبت به روش های دیگر تامین مالی دارد اهمیت زیادی دارد. اوراق بدهی در واقع نوعی از اوراق بهادار هستند.
اوراق قرضه نشان دهنده پول قرض شده ای است که باید بازپرداخت شود، با شرایطی که اندازه وام، نرخ بهره و سررسید یا تاریخ تمدید را مشخص می کند.

اوراق بدهی، که شامل اوراق قرضه دولتی و شرکتی، گواهی سپرده و اوراق بهادار تحت وثیقه است، عموماً به دارنده آنها حق پرداخت منظم سود و بازپرداخت اصل سرمایه (بدون توجه به عملکرد ناشر) را می دهد. ، همراه با سایر حقوق قراردادی مقرر شده (که شامل حق رای نمی شود).

آنها معمولاً برای مدت معینی صادر می شوند که در پایان آن می توانند توسط صادرکننده بازخرید شوند. اوراق بدهی را می توان تضمین کرد (با پشتوانه وثیقه) یا بدون وثیقه، و در صورت تضمین، ممکن است در صورت ورشکستگی به صورت قراردادی نسبت به سایر بدهی های بدون وثیقه و تبعی اولویت داشته باشد.

اوراق بدهی نیز خود به ۲ دسته:  اوراق بدهی دولتی و اوراق بدهی شرکتی تقسیم می شوند که هر کدام جزئیات مربوط به خود را دارند.

اوراق مشارکت

اوراق بدهی در دو دسته اوراق بدهی دولتی و اوراق بدهی شرکتی انواع مختلفی از اوراق بدهی را جای داده است. اوراق صکوک شرکتی، اوراق منفعت، اوراق خزانه دولتی، اوراق استصناع، گواهی سپرده، اوراق مرابحه، اوراق سلف موازی استاندارد و اوراق بهادار وثیقه ای برخی از این انواع اوراق بدهی هستند که به صورتی شرکتی یا دولتی توزیع می شوند، اما مهمترین اوراق بدهی اوراق مشارکت دولتی و شرکتی است. همانطور که می توان از نام این اوراق حدس زد، سرمایه گذاران با خرید این طرح در آن شراکت می کنند.

اوراق مشتقه

اوراق بهادار مشتقه ، همانطور که از نام آن پیداست، برخی از ویژگی‌های هر دو اوراق بدهی و سهام را با هم ترکیب می‌کنند. نمونه‌هایی از اوراق بهادار ترکیبی عبارتند از: ضمانت‌نامه‌های سهام (گزینه‌هایی که توسط خود شرکت صادر می‌شوند و به سهامداران حق خرید سهام در بازه زمانی مشخص و با قیمتی خاص را می‌دهند)، اوراق قرضه قابل تبدیل (اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام عادی در شرکت ناشر.) و سهام ممتاز (سهام شرکتی که پرداخت سود، سود سهام یا سایر بازده سرمایه می تواند نسبت به سایر سهامداران اولویت داشته باشد).

مهمترین خصیصه اوراق مشتقه این است که این دارایی به خودی خود ارزشی ندارد و ارزش آن با دارایی و کالای فیزیکی مورد معامله مشخص می شود. برای مثال اگر قصد عقد قراردادی در مورد کالایی داشته باشید، قرارداد میان شما و فروشنده همان اوراق مشتقه است. در واقع بهای این قرارداد و قیمت آن نیز بر اساس قیمتی که برای کالای مورد معامله تعیین شده مشخص می شود.

اوراق مشتقه نیز به ۴ دسته مختلف تقسیم می شوند:

۱. قرارداد سلف

۲. قرارداد آتی

۳. قرارداد اختیار معامله

۴. قرارداد معاوضه

اگرچه سهام ممتاز از نظر فنی به عنوان اوراق بهادار طبقه‌بندی می‌شود، اما اغلب به عنوان اوراق بدهی تلقی می‌شود، زیرا «مانند اوراق قرضه رفتار می‌کند». سهام ممتاز نرخ سود سهام ثابتی را ارائه می دهد و ابزار محبوبی برای سرمایه گذاران جویای درآمد است. این در اصل امنیت با درآمد ثابت است.

کاربرد اوراق بهادار

این اوراق با توجه به نوع آن، کاربردهای مشخصی دارد. برای مثال در یک شرکت که در بورس سهام آن معامله می شود، اوراق بهادار سهام نشان دهنده این است که فرد دارنده سهام به عنوان یک مالک چه موقعیتی دارد. بنابراین با توجه به انواع مختلف اوراق بهادار کاربرد آن ها نیز با یکدیگر متفاوت است.

نحوه معامله اوراق بهادار

اوراق بهادار قابل معامله عمومی در بورس اوراق فهرست می‌شوند، جایی که ناشران می‌توانند به دنبال فهرست اوراق بهادار و جذب سرمایه‌گذاران با اطمینان از بازار نقد و تنظیم شده برای معامله باشند. سیستم‌های تجارت الکترونیک غیررسمی در سال‌های اخیر رایج‌تر شده‌اند، و اوراق بهادار در حال حاضر اغلب «بدون بورس» یا مستقیماً بین سرمایه‌گذاران آنلاین یا تلفنی معامله می‌شوند.

عرضه اولیه عمومی نشان دهنده اولین فروش عمده اوراق یک شرکت به عموم است. پس از عرضه اولیه عمومی، هر سهام تازه منتشر شده، در حالی که هنوز در بازار اولیه فروخته می شود، به عنوان عرضه ثانویه نامیده می شود. از طرف دیگر، اوراق بهادار ممکن است به صورت خصوصی به یک گروه محدود و واجد شرایط در چیزی که به عنوان قرار دادن خصوصی شناخته می شود ارائه شود – یک تمایز مهم از نظر قانون شرکت و مقررات اوراق بهادار. گاهی اوقات شرکت ها سهام را به صورت ترکیبی از مکان عمومی و خصوصی می فروشند.

در بازار ثانویه، که به عنوان بازار پس از فروش نیز شناخته می‌شود، اوراق به سادگی به عنوان دارایی از یک سرمایه‌گذار به سرمایه‌گذار دیگر منتقل می‌شوند: سهامداران می‌توانند اوراق بهادار خود را به سرمایه‌گذاران دیگر برای پول نقد و/یا سود سرمایه بفروشند. بنابراین بازار ثانویه مکمل اولیه است. بازار ثانویه برای اوراق بهادار خصوصی دارای نقدشوندگی کمتری است، زیرا آنها قابل معامله عمومی نیستند و فقط می توانند بین سرمایه گذاران واجد شرایط منتقل شوند.

اوراق بهادار باقیمانده

اوراق بهادار باقیمانده نوعی اوراق بهادار قابل تبدیل است، یعنی می‌توان آن‌ها را به شکل دیگری، معمولاً سهام عادی، تغییر داد. به عنوان مثال، اوراق قرضه قابل تبدیل، یک اوراق بهادار باقیمانده است زیرا به دارنده اوراق اجازه می دهد اوراق بهادار را به سهام عادی تبدیل کند. سهام ممتاز ممکن است یک ویژگی قابل تبدیل نیز داشته باشد. هنگامی که رقابت برای سرمایه گذاری شدید است، شرکت ها ممکن است اوراق بهادار باقی مانده را برای جذب سرمایه سرمایه گذاری ارائه دهند.

هنگامی که اوراق بهادار باقیمانده تبدیل یا اعمال می شود، تعداد سهام عادی جاری جاری را افزایش می دهد. این می تواند کل مجموعه سهام و قیمت آنها را نیز کاهش دهد. رقیق شدن همچنین بر معیارهای تحلیل مالی مانند سود هر سهم تأثیر می گذارد، زیرا سود یک شرکت باید بر تعداد بیشتری از سهام تقسیم شود.

در مقابل، اگر یک شرکت سهامی عام اقداماتی را برای کاهش تعداد کل سهام موجود خود انجام دهد، گفته می شود که شرکت آنها را ادغام کرده است. اثر خالص این اقدام افزایش ارزش هر سهم است. این اغلب برای جذب سرمایه گذاران بیشتر یا بزرگتر مانند صندوق های سرمایه گذاری انجام می شود.